Dlaczego Niemcy przestały być motorem wzrostu gospodarczego strefy euro

Dwie dekady temu mówiło się o Niemczech per „chory człowiek Europy”. Był to wówczas kraj mało dynamiczny, o wysokim bezrobociu (8-11%) i niższym tempie wzrostu niż reszta Europy. Diagnoza ta szybko się jednak zdezaktualizowała. Częściowo dzięki liberalnym reformom rządu G.Schrödera (tzw. Agenda 2010) a częściowo przez przewagi konkurencyjne w handlu z Chinami. Niemcy nabrały wigoru i z pozycji marudera przesunęły się na fotel lidera wzrostu gospodarczego w strefie euro.

Ten pozytywny wizerunek Niemiec w ostatnich kwartałach uległ jednak wyraźnemu pogorszeniu. Nie tylko ze względu na uzależnienie od surowców kopalnych z Rosji, lecz także niezdolność do przezwyciężenia kryzysu energetycznego. Od pięciu kwartałów Niemcy znajdują się praktycznie w stagnacji gospodarczej i niewiele wskazuje na rychłe przełamanie. Dla kontrastu, niemal wszystkie pozostałe państwa strefy euro, nie wyłączając Włoch i Grecji, odnotowały w tym okresie wyraźnie lepszą dynamikę PKB.

Niemieckiej gospodarce ciąży w tej chwili przede wszystkim sektor przemysłowy, który już od czterech lat boryka się ze spadkiem produkcji (po dwóch dekadach silnego wzrostu). Najpierw powodem były narastające na sile wojny handlowe, następnie pandemia, zaburzenia w łańcuchach dostaw i wreszcie kryzys energetyczny.

Myliłby się jednak ten, kto winą za stagnację obarczałby wyłącznie serię niefortunnych zdarzeń. Niemiecka gospodarka ma znacznie głębsze strukturalne problemy, których bez zasadniczych reform nie będzie w stanie przezwyciężyć. Wymieńmy je pokrótce:

1. Słaby rynek wewnętrzny

Siłą niemieckiej gospodarki jest produkcja na eksport. Nadwyżka handlowa, jaką dzięki temu uzyskuje, sięga momentami 8% PKB w skali roku. Jednocześnie udział konsumpcji prywatnej w niemieckim PKB systematycznie maleje. Tak jak i udział dochodów rozporządzalnych gospodarstw domowych.

Wynika to po pierwsze z bardzo powolnego wzrostu wynagrodzeń – negocjowanych głównie zbiorowo poprzez związki zawodowe i organizacje przemysłowe. A po drugie z braku możliwości uzyskania zadowalającej stopy zwrotu z oszczędności. Rynek kapitałowy w Niemczech jest rachityczny a stopy procentowe przez ostatnią dekadę były bardzo niskie. Ani na akcjach ani na obligacjach nie dało się więc tam szczególnie zarobić. W efekcie Niemcy nie bardzo mogą liczyć na rynek wewnętrzny jako amortyzator wahań koniunktury w handlu międzynarodowym.

2. Utrata konkurencyjności

Niemiecki przemysł słynie z dobrej organizacji, wysokiej jakości i zaawansowania techno-logicznego. Stąd między innymi bierze się międzynarodowy sukces tamtejszych firm motoryzacyjnych, maszynowych, chemicznych i energetycznych. Niemcom nie udało się jednak poszerzyć swoich przewag konkurencyjnych, zwłaszcza w sektorze produktów i usług IT oraz finansowych. Nie zainwestowały też wystarczająco wcześnie w elektromobilność, przez co w produkcji samochodów elektrycznych Niemcy zostały wyprzedzone przez Chiny i USA.

Poprawie konkurencyjności przez Niemcy nie sprzyja fakt, że kraj ten nie przyciąga bezpośrednich inwestycji zagranicznych. W ubiegłym roku wyniosły one jedynie 10 mld EUR, mniej niż Francja, Polska i szereg innych państw UE. Co gorsza niemieckie firmy wydają się chętniej inwestować nadwyżki finansowe zagranicą niż w kraju.

3. Spuścizna Energiewende

Bolączką niemieckiej gospodarki jest również stosunkowo droga energia. Wynika to z niefortunnej strategii transformacji energetycznej (tzw. Energiewende), realizowanej tam konsekwentnie od dwóch dekad. Zakłada ona duże inwestycje w odnawialne źródła energii – mimo co najwyżej przeciętnej wietrzności oraz nasłonecznienia i jednocześnie rezygnacji z energetyki jądrowej. W efekcie Niemcy uzależnione są od drogiej energetyki węglowej i gazowej i nie zmieni się to jeszcze przez wiele lat - przynajmniej dopóki nie rozwinie się gospodarka wodorowa. Utrudni im to konkurowanie z chociażby Francją – która trzyma się energetyki jądrowej i krajami europejskiego południa, gdzie OZE są bardziej efektywne.

Wnioski

Niemcy są z jednej strony największą gospodarką i najsilniejszym aktorem politycznym Unii Europejskiej a z drugiej największym partnerem handlowym Polski. Problemy strukturalne tego kraju sugerują, że odbicie PKB nastąpi w nim późno i będzie relatywnie płytkie, przynajmniej dopóki EBC będzie utrzymywać wysokie stopy procentowe, a i po tym okresie dynamika niemieckiej gospodarki nie będzie imponować. Będzie to obciążać wyniki gospodarcze także w Polsce.

Drugi wniosek jest taki, że warto unikać problemów strukturalnych, na jakie napotkały Niemcy. Stosunkowo najłatwiej jest to zrobić w przypadku transformacji energetycznej. Pułapki Energiewende są już powszechnie znane, stąd renesans energetyki jądrowej na świecie, w tym Polsce, oraz inwestycje w różne sposoby magazynowania energii. Trudniej o jednoznaczną lekcję jeśli chodzi o konkurencyjność. Wiele krajów – w tym Polska – chciałoby bowiem mieć takie same problemy jak Niemcy, które tracą wprawdzie konkurencyjność, ale wciąż mają wiele przewag jeśli chodzi o technologie i kompetencje. Niemniej przykład Chin pokazuje, że warto wcześnie inwestować w nowe technologie, najlepiej na całym łańcuchu wartości dodanej. Przewagą Chin nad Niemcami w dziedzinie elektromobilności jest bowiem umiejętność budowy nie tylko samochodów, lecz także baterii do nich.

Źródło: Bank Pekao SA

09.08.2023

Tagi: niemiecka gospodarka