Dekret Bieruta – kolejne ważne orzeczenie NSA

Sprawy odszkodowawcze lub dotyczące zwrotu nieruchomości w związku z mieniem przejętym na rzecz Skarbu Państwa na mocy Dekretu Bieruta trwają do dziś. Obecnie w sądach toczy się około ośmiu tysięcy postępowań.

Zgodnie z Dekretem z dnia 26 października 1945 roku o własności i użytkowaniu gruntów na obszarze m. st. Warszawy dotychczasowi właściciele lub następcy prawni mogli złożyć wniosek o ustanowienie na ich rzecz prawa wieczystej dzierżawy (obecnie użytkowanie wieczyste) z czynszem symbolicznym lub prawa zabudowy za opłatą symboliczną w ciągu 6 miesięcy od dnia objęcia w posiadanie gruntu przez gminę. Niestety wnioski nie były rozpatrywane niezwłoczne. Część powyższych wnioski jest rozpatrywane do dnia dzisiejszego.

W postępowaniu przed Naczelnym Sądem Administracyjnym o sygn. akt I OSK 2224/12 skarżący zarzucił, iż pomimo spełnienia przesłanek określonych w dekrecie odmówiono ustanowienia użytkowania wieczystego do nieruchomości objętej działaniem dekretu. Zgodnie z art. 7 ust. 2 dekretu o własności i użytkowaniu gruntów na obszarze m.st. Warszawy gmina uwzględni wniosek, jeżeli korzystanie z gruntu przez dotychczasowego właściciela da się pogodzić z przeznaczeniem gruntu według planu zabudowania. Z przepisu tego jasno wynikają dwie przesłanki, które muszą być łącznie spełnione, aby wniosek dekretowy mógł być uwzględniony: złożenie wniosku dekretowego w ustawowym terminie i zgodność korzystania z gruntu przez dotychczasowego właściciela z jego przeznaczeniem według planu zabudowy (obecnie planu zagospodarowania przestrzennego). Wykładnia literalna powyższego przepisu jest jednoznaczna – spełnienie wymienionych w tym przepisie przesłanek powinno prowadzić do uwzględnienia wniosku i ustanowienia prawa własności czasowej/ użytkowania wieczystego. Jednakże zgodnie z oceną NSA oparcie się na wykładni literalnej jest niewystarczające, ponieważ od czasu wejścia w życie dekretu warszawskiego upłynęło kilkadziesiąt lat i w tym czasie doszło do uchwalenia wielu aktów prawnych. W związku z powyższym grunty byłych właścicieli nieruchomości objętych działaniem dekretu są obecnie w posiadaniu podmiotów trzecich, a weszły w posiadanie zgodnie z obowiązującym prawem uchwalonym po dacie wejścia w życie dekretu.

Zgodnie z oceną Sądu, „niezbędna jest wykładnia systemowa i funkcjonalna przepisów określających pewien porządek prawny uzyskiwania prawa do gruntu. W orzecznictwie i doktrynie aprobowane jest stanowisko Naczelnego Sądu Administracyjnego, że właściwe stosowanie prawa nie może ograniczać się wyłącznie do stosowania literalnej wykładni. Wykładnia gramatyczna jest tylko jednym ze sposobów wykładni przepisu i powinna być uzupełniana w zależności od charakteru regulacji wykładnią systemową, funkcjonalną oraz celowościową. Wykładnia systemowa opiera się na założeniu, że prawo powinno być spójną, niesprzeczną wewnętrznie całością, a pojedyncze przepisy nie powinny naruszać tego porządku. Analiza danego przepisu powinna obejmować jego związek z innymi przepisami. Wykładnia danego przepisu powinna być dokonywana na podstawie całokształtu obowiązujących przepisów, a nie na podstawie jednego przepisu w oderwaniu od innych. (…) regulacje prawne spowodowały powstanie uprawnień do gruntu, poza przedwojennymi właścicielami, innych podmiotów i dlatego obecnie niejednokrotnie dochodzi do kolizji uprawnień różnych podmiotów do ustanowienia użytkowania wieczystego do tego samego gruntu.”

W związku z powyższym „(…) oddanie gruntów, objętych działaniem dekretu z 26 października 1945 r. o własności i użytkowaniu na obszarze m.st. Warszawy, w użytkowanie wieczyste w drodze decyzji administracyjnej lub umowy cywilnoprawnej innym podmiotom, dopóki decyzje te lub umowy pozostają w obrocie prawnym, stanowi przeszkodę do oddania gruntów w użytkowanie wieczyste przedwojennemu właścicielowi lub jego następcy prawnemu na podstawie art.7 ust.2 wskazanego dekretu.”

Należy pozytywnie ocenić powyższą argumentację NSA zawartą w Wyroku z dnia 16 kwietnia 2014 roku. Sumując, odmowa ustanowienia użytkowania wieczystego na rzecz byłego właściciela gruntu może nastąpić także z przyczyn innych niż dekretowe.

Autor: Marcin Zadrożny, aplikant adwokacki

Źródło: Hills LTS S.A.

29.05.2014

Tagi: Dekret Bieruta, orzeczenie NSA